Zbog decenijskog nemara prema graditeljskom nasleđu, koji traje do danas, arhitektura klasicizma u Zrenjaninu ne samo da je gotovo uništena, nego je degradiran ambijent istorijskog jezgra grada i preti iščeznuće njegovih najstarijih simbola.
- Zrenjanin je imao vredan graditeljski sloj klasicizma, stila koji je u stambenoj arhitekturi srednje Evrope suvereno vladao u prvoj polovini 19. veka. Od njega počinje istorija gradske arhitekture, jer su sve prethodne barokne zgrade uništene u velikom požaru 1807. godine. Klasicističke palate polako su nestajale. Gubi se karakter grada – iznose Vesna Karavida i Bojan Kojičić, istoričari umetnosti „Zavoda za zaštitu spomenika kulture Zrenjanina“.
Po tvrđenju ovih stručnjaka, Zrenjanin ima problema sa neodržavanjem i nedomaćinskim odnosom prema graditeljskom nasleđu. Skoro četvrtina objekata koji uživaju status kulturnog dobra i uglavnom potiču iz prve polovine 19. veka, u veoma se lošem stanju.
Oglas
Rušenje je počelo već pedesetih godina 20. veka, posle donošenja Direktivnog urbanističkog plana Zrenjanina (1958). Ovaj plan potpuno je negirao graditeljsko nasleđe i nasleđenu morfologiju grada. Jedan deo građevina porušen je zbog dotrajalosti, ali i zbog urbanističkih planova koji nisu prepoznali kulturno nasleđe kao civilizacijsku vrednost.
- Srušen je Magistrat, stara gradska kuća na glavnom trgu. Na tom mestu podignut je Vodotoranj, koji degradira istorijsko jezgro grada. Vodotoranj, inače, nikada nije opravdao svoju funkciju – iznose Karavida i Kojičić, a u mnogim anketama označen kao promašaj svih vremena, Vodotoranj je večna opomena kako ne treba postupati sa gradskom arhitekturom.
Na drugom gradskom trgu (Žitnom) porušena je klasicistička palata Đorđa Jankovića, u kojoj se nalazio Narodni muzej. Zahvaljujući „Pokrajinskom zavodu za zaštitu spomenika kulture“, 1968. staro jezgro Zrenjanina utvrđeno je za kulturno dobro i stavljeno pod zaštitu. Ali, 1970. ipak je porušena zgrada „Mađarskog kralja", a na njenom mestu nikao današnji hotel „Vojvodina“.
- Prva delimična pobeda konzervatora izvojevana je prilikom rekonstrukcije uličnog dela Narodnog pozorišta (nekadašnje zgrade Poreskog zvanja). Postojale su tendencije da se podigne savremena zgrada pozorišta, ali nisu prihvaćene jer je objekat proglašen za kulturno dobro. Danas ova lepotica krasi centralni gradski trg – navode Karavida i Kojičić.
Bitka za očuvanje graditeljskog nasleđa i najznačajnijih objekata iz perioda klasicizma izgubljena je letos i kod „Kuće Filkovića“. Stara više od dva veka, predstavljala je refleksiju onoga što se u to vreme dešavalo u arhitekturi Beča i drugih velikih gradova srednje Evrope. Zaštitari su naložili gradskoj vlasti još 1998. da se zgrada obnovi. Ali, ništa nije urađeno, lane se urušila, pa je, iako spomenik kulture, bagerima srušena do temelja...
- Graditeljsko nasleđe propada zbog siromaštva urušenog sistema vrednosti. Problem je i u nerešenim vlasničko-imovinskim odnosima, restituciji, nesprovođenju zakona, nestručnim građevinskim intervencijama – ističu Karavida i Kojičić, uvereni da će se ipak pristupiti planskom rešavanju problema očuvanja graditeljskog nasleđa, da ono u gradu na Begeju ne iščezne u potpunosti.
Sanacija i u poslednji čas
Za svaku pohvalu je odluka gradske vlasti da sanira tri zgrade iz perioda klasicizma, u centru, u Ulici kralja Aleksandra Karađorđevića. Radovi su počeli na Mencerovoj palati, Velikobečkerečkoj štedionici i zgradi iz 1886. poznatoj kao „Jakšić-Abrozi“.
