Glavni grad Makedonije, usred velikog arhitektonskog preobražaja, ne seća se više najvećeg graditelja. Gradonačelnik Josif Mihajlović najzaslužniji za pretvaranje turske kasabe u urbanu sredinu.
Duboko zaklonjena u senci „stare čaršije“ i brojnih spomenika nastalih u procesu preobražaja arhitektonskog lika glavnog grada Makedonije, sabijena je jedna tesna uličica sa imenom najuglednijeg predratnog gradonačelnika Skoplja i njegovog najvećeg neimara - Josifa Mihajlovića.
To je još jedan dokaz kako je ovaj ugledni predratni inženjer i arhitekta - i svakako jedna od najzaslužnijih ličnosti za pretvaranje negdašnje turske kasabe u urbanu balkansku sredinu - danas gotovo potpuno zaboravljen. Nekom (ne)namernom ironičnom idejom po njemu je imenovana ulica naslonjena uz Muzej Makedonije, upravo u delu grada koji svedoči o vremenima Skoplja kao kasabe iz perioda otomanske vladavine.
Čovek čije ime danas u Skoplju jedino nosi taj zabačeni sokak bio je gradonačelnik u dva mandata - od 1929. do 1936. i od 1939. do 1941. godine, kada je, 11. marta, umro. Iz tog perioda ostali su brojni dokumenti, vredni arhivski materijali i zapisi, ali i dela za nezaborav, neimarski poduhvati sa kojima je krenula modernizacija grada na Vardaru.
U tom periodu u Skoplju su izgrađeni objekti poput zdanja banovine - današnjeg Sobranja (skupštine), Oficirskog doma, Železničke stanice, Narodne banke, Pošte, (objekata koji su srušeni u katastrofalnom zemljotresu 1963), zelena pijaca, uređen gradski park, zoološki vrt...
U vreme mandata gradonačelnika Mihajlovića u Skoplju je, osim gradnje značajnih stambenih zgrada, sproveden i popis stanovništva, urađen geodetski premer, sa prvim avio-snimanjima, urbanistički plan grada, izgrađen je vodovod sa izvorišta Rašče kraj sela Raduša, hidrocentrala „Matka“ na reci Treski, kanalizacioni sistem... Neke od ulica i trgova, raskrsnica, posebno u centralnom delu Skoplja (centralni gradski trg Makedonija, ulice sa sadašnjim imenima - Ilindenska, 11. oktomvri, Orce Nikolov...), trasirane su tim prvim urbanističkim planom.
„Više ličnosti u Skoplju je zaslužno za razvoj grada, ali ako bi trebalo da se bira najpoznatiji, ili najzaslužniji među najzaslužnijima, svakako bi bio izabran gradonačelnik iz perioda između dva svetska rata, inženjer arhitekta Josif Mihajlović. To što njegova legenda traje sve do danas nije slučajno i sve je bazirano na njegovim izuzetnim zaslugama za grad“, zapisao je hroničar glavnog grada Makedonije, književnik Danilo Kocevski.
Taj, kako je u zapisima ostalo, a na šta podseća Kocevski - „uvek elegantni, pravi gospodin produhovljenog izgleda, u rukavicama, govorio je engleski jezik gotovo savršeno, bez ijedne greške“. Rođen je 1887. godine u selu Tresonče na zapadu Makedonije. Obrazovanje je sticao u Skoplju, Solunu, pa na odseku arhitekture Tehničkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, gde je diplomirao u rekordnom roku. Po diplomiranju, 1910. upućen je na postdiplomske studije arhitekture u Italiju.
Mihajlović je učestvovao u oba balkanska i u Prvom svetskom ratu. Prošao je golgote povlačenja srpske vojske preko Albanije. Sa ostrva Krfa, sa nekolicinom učenih vojnika, bio je upućen u Ameriku da prikuplja pomoć za pripremu proboja Solunskog fronta. Po okončanju rata, specijalizirao je na Institutu za urbanizam na Sorboni, a potom boravio u Londonu na Visokoj školi za uređenje gradova. Mihajlović je 1911. bio u timu stručnjaka koji su projektovali zgradu Srpske akademije nauka i Gradsku kuću u Beogradu.
U periodu njegova dva mandata kao gradonačelnika Skoplja, za ukupno nepunih osam godina, dokumentovano je da su među desetak novih objekata škola, podignute i zgrade muške gimnazije „Kiril i Metodij“ i ženske gimnazija „Kraljica Marija“. Navodi se da je Mihajlović obnovio i požarom urušenu biblioteku Isa-bega u čijem fondu je bila i Hipokratova knjiga na arapskom jeziku. U gradu je izgrađeno više od 280 kilometara ulica sa 20-ak raskrsnica, zatim dečje odmaralište na brdu Vodno, uređena su ratna skloništa, proširena gradska bolnica, izgrađena nova gradska klanica, podignuti nadvožnjaci, mostovi, nekoliko teniskih i dva fudbalska igrališta...
U talasima „prekrštavanja“, a posebno u sklopu projekta za antikvizaciju glavnog grada Makedonije „Skoplje 2014“, mnogo je novih imena ulica, trgova, mostova, puteva... Među njima međutim, nema, i mesta za jednog od najvećih neimara - Josifa Mihajlovića. Njemu, kažu „zasad“, ostaje samo tesni sokak u staroj čaršiji.
Branitelj fakulteta
U vreme velike ekonomske krize i Šestojanuarske diktature, kada se „odlukom režima počeo smanjivati broj gimnazija i srednjih škola na teritoriji Makedonije“, razmatrano je i pitanje ukidanja Filozofskog fakulteta u Skoplju. Krajem 1932. i početkom 1933. u aktivnostima za odbranu te, tada jedine visokoobrazovne institucije u čitavom južnom delu tadašnje kraljevine, na čelo Akcionog odbora za spas stao je skopski gradonačelnik Mihajlović. Najuglednije ličnosti tadašnjeg političkog, društvenog i kulturnog života, predvođene Mihajlovićem, sačinile su Memorandum podrške, a vlasti su odustale od ukidanja Filozofskog fakulteta u Skoplju.
Pešice i u fijakeru
Prema sačuvanim sećanjima starih Skopljanaca, najugledniji gradonačelnik Josif Mihajlović, za vreme dva mandata, često je gradom šetao - „što pešice, što u fijakeru, i registrovao probleme...“ Bio je izuzetno cenjen u narodu. U zapisima je opisano da je na njegovoj sahrani, u martu 1941. na petočasovnoj ceremoniji, u pogrebnoj povorci bilo više od 15.000 građana.
