Džamije su objekti svojstveni islamskoj religiji, koji se poznaju po nekoliko specifičnih detalja. Objekat može biti u raznim oblicima, najčešće je centralni deo u obliku kocke, na čijem vrhu je jedna ili više kupola. Sa bočnih strana se nalazi jedan ili više minareta - delovi objekta koji liče na kule. Vrh minareta je zašiljen i ima oblik kupe, obično urađene od neke metalne konstrukcije, najčešće od bakra.
Džamija nije samo prostor za molitvu, nego i opšte okupljalište muslimana. Koristi se za javna okupljanja kod sudbenih postupaka kao i za okupljanje radi javnih objava. Razne grupe mogu u njoj održavati svoje skupove, a deca se okupljaju u njoj da bi pisala domaće zadatke.
U džamiji nema slika svetaca ili proroka, niti religiozne muzike. Umesto slikovnih prikazivanja religioznih podloga Biblije i priča o svecima, u džamijama se pojavljuje arapska kaligrafija (umetnost lepog pisanja). Uz džamiju se često nalazi i medresa, što je arapska reč za školu, koja je pre svega islamska, religiozno obeležena obrazovna ustanova i obično čini sa džamijom jedinstven građevinski kompleks.
Islamski kulturni centar u Njujorku
Projekat Islamskog kulturnog centra (Islamic Cultural Centar of New York) u Njujorku urađen od strane čuvenog arhitektonskog biro Skidmore, Owings & Merrill (SOM), završen 1991. godine, pomogao je ulazak u novu eru savremenog dizajna džamija.
Ali ako ste pratili reakcije političara oko predložene džamije na donjem Menhetnu - nazvanoj Ground Zero džamijom zbog 11. septembra i blizine ostataka ruševina Svetskog trgovinskog centra - možda ćete zaključiti da je gradnja islamskih centara u Sjedinjenim Američkim Državama trajno zaustavljena od strane političara. Ali, tu biste bili u krivu.
U istraživanju objavljenom prošle godine, istraživač Ihsan Bagbi (Ihsan Bagby), vanredni profesor islamskih studija na Univerzitetu u Kentakiju (University of Kentucky), pronašao je da postoji više od 2.100 džamija u SAD-u, što je porast od 74 posto u poslednjih 12 godina. Iako su neke od njih osnovane u postojećim zgradama, oko 30 posto njih je projektovano sa namerom.
Arhitekta Kristofer Mekoj (Christopher McCoy), iz biroa McCoy Architets iz Leksingtona, je projektovao četiri džamije u SAD-u od 1998. godine, dok su još tri trenutno ili u fazi projektovanja ili izgradnje. Mekoj veruje da je napredak u arhitekturi džamija rezultat sazrevanja islamsko-američke kulture.
Islamski centar u Elizabettaunu
"Muslimani su se masovno preselili u SAD pre nekih 40 godina, i arhitektonski, prvo džamije su bile u iznajmljenim ili adaptiranim objektima", kaže on. "Ono što se sada dešava je da su grupe novih generacija amerikanizovanih muslimana prerasli te prve verske objekte i sada žele namensko izgrađene prostore."
Mekoj brzo primećuje da su njegovi projekti islamskih centara koji obuhvataju džamiju kao deo kompleksa, kao što je projekat Islamskog centra u Elizabettaunu (Islamic Center of Elizabethtown), završen 2008. godine. Ova dvospratnica od 1.300 kvadratnih metara, izgrađena je od čelične konstrukcije i betona i smešta raznovrsne funkcije.
Razlika je veoma bitna. Džamija je versko mesto. Ali još od najranijih džamija, zgrada je takođe poprimila ulogu centra islamskog života, i svetog i sekularnog. Kompleks džamije često sadrži pomoćne zgrade ili sobe za učenje, socijalne funkcije, pa i trgovine.
"Islamski centar je više od centra kulturnih i društvenih događaja uključujući druge elemente kao što su višenamenske sobe i holove, sobe za sastanke, kancelarije i sobe za vežbanje", kaže Mekoj.
Sama džamija sadrži molitveni prostor orijentisan ka Kibli, pravcu koji gleda na Meku. Postoji mesto za skidanje cipela i pranje pre ulaska u molitveni prostor, kao i posebno mesto za odvajanje muškaraca i žena. Iako tipologija džamija ima lako čitljivu arhitektonsku sličnost - kupolu i minaret, između ostalog - ne poste pravila u religiji koja su vezana za formu objekta.
Velika džamija u Kordobi, Španija
"Ne postoji plan za džamije u svetom tekstu Kuranu", kaže Akel Ismail Kahera, vanredni profesor arhitekture i društvenog razvoja na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta Prairie View A&M iz Teksasa. Kaher je napisao knjigu o dizajnu džamija i jedan je od retkih profesora u SAD-u koji je uključuje tipologiju džamija u svom nastavnom planu. "U Kuranu se samo kaže da ta mesta moraju biti poštovana i da javnost treba da ima slobodan pristup."
Istorijski, estetika džamija je dramatično varirala od regiona do regiona. Muslimanski svet se proteže od Španije i Afrike do Azije, što dovodi do sedam različitih regionalnih stilova - od džamija tipa otvorenog dvorišta u Španiji i Severnoj Africi do piramidalne krovne konstrukcije juistočne Azije i masivnih centralni kupola Turske.
Danas se od arhitekata traži da usavrše i usklade regionalni dizajn džamija imajući u vidu savremenu publiku. Džamija u Alžiru, koja je sada u izgradnji, postaće jedan od najvećih islamskih centara na svetu po završetku 2017. godine.
Velika džamija u Alžiru
Projektovana od strane frankfurtskog arhitektonskog biroa KSP Jürgen Engel Architekten i poručena od alžirske vlade, struktura će uključivati molitvenu salu, dvorište, kulturni centar, imamsku školu, centralno dvorište, minaret i imaće kapacitet da primi 120.000 vernika.
Minaret će se vinuti 265 metara u visinu, što će je načiniti najvišom zgradom na afričkom kontinentu. "To je veliki projekat za alžirske vlasti i on treba da bude orijentir nezavisnosti ove regije i kulturnog uvažavanja", kaže Harald Strup (Harald Strupp), projekt menadžer ovog projekta. Smešten u neposrednoj blizini alžirskog zaliva i pored glavnog magistralnog puta, kompleks će biti vidljiv sa puta i mora i služiće kao centar novog urbanog razvoja.
Velika džamija u Alžiru
Džamija u Alžiru je prvi projekat džamije arhitektonskog biroa KSP Jürgen Engel Architekten. Strup kaže da je sama veličina nje bio najveći izazov. "Samo molitvena sala može da primi 35.000 ljudi", kaže on.
Unutar džamije, arhitekte koriste minimalnu ornamentiku i indirektno prirodno osvetljenje koje pomaže u izgrađivanju prostornog doživljaja. Eksterijer će biti obučen u prirodnom kameni i izvajan naborima, frizovima i dekorativnim ulaznim portalima, kao i kaligrafijom, koja je klasičan element dizajna u arhitekturi džamija.
Velika džamija u Alžiru
Arhitekte se primenile ukorenjenu estetiku regionalne tradicije Severne Afrike, koja je bila pod uticajem velike džamije u Kordobi u Španiji (784. godina). "Tipična karakteristika u izgledu su stubovi i sukcesija naosa", kaže Strup. "Prostor je organizovan ovim naosima, a lukovi i stubovi dominiraju celim prostorom za razliku od turske džamije, koja ima jednu prostoriju sa kupolom kao glavnu karakteristiku."
Arhitektonski biro KPS je pokupio tradicionalnu formu stuba i unapredio je sa cvetnim lajtmotivom. Ovi stubovi su više nego dekorativni, služe kao noseći elementi i sadrže ventilaciju, drenažu i pomažu u kontroli akustike. Minaret, istorijski korišćen za poziv na molitvu, je reintrepretiran kao mesto javnog okupljanja.
Velika džamija u Alžiru
Izgrađen sa staklom, tanak, visok toranj ima iznenađujuće proporcije koje zahtevaju posebnu vrstu inženjeringa za ovu oblast sklonu zemljotresima. Kada bude završen, pružiće panoramske poglede na grad. U minaretu će biti smešten Muzej istorije Alžira i njegovi najviši spratovi će biti rezervisane istraživačke oblasti za naučnike.
U zemljama sa velikom muslimanskom dijasporom, kao što su Sjedinjene Američke Države, Velika Britanija i Francuska, kongregacije su često sastavljene od parohijana iz različitih etničkih pripadnosti, ujedinjeni u svojoj religiji. Ovde možete videti stapanje islamske arhitektonske tradicije sa lokalnim tradicijama. Šahed Salem (Shahed Saleem) je osnivač i direktor Makespace Architects, arhitektonskog biroa iz Londona koji je projektovao nekoliko džamija, od kojih je jedan trenutno u izgradnji.
Velika džamija u Alžiru
U njegovoj knjizi "Britanske džamije: socijalna i arhitektonska istorija (The British Mosque: a Social and Architectural History), koja će biti objavljena ove godine, Salem piše kako su džamije u Britaniji evuliarale tokom 120-to godišnje istorije i stvorile novi tip onoga što se sada naziva Brit-Mosque (britanske džamije).
"Britanska džamija je zadirkivajuće neograničeni arhetip: kupole u obliku luka i minareti su kulturni, a ne verski oblici", piše Salem. "Džamija ima izuzetno jednostavan program. ... To znači da svako formalno i arhitektonsko predstavljanje džamije koje vidimo van ovoga kulturna srastanje akumulirano kroz vreme i kulturu."
Za projekat nove džamije u naselju Bethnal Green, na istočnom kraju Londona, biro Makespace Architecture je koristio ugaonu strukturu koja reintrepretira klasičnu islamsku kupolu u obliku luka u zastakljeni trouglasti oblik. Minaret postaje niz naslaganih kocki.
Islamski centar i Muzej religiozne harmonije u Tirani
Ova savremena evolucija forme džamija se takođe vidi u nizu nedavnih konkursa za urbane projekte, uključujući i pobednički projekat biroa Bjarke Ingels Group (BIG) za kompleks džamije u centru Tirane u Albaniji.
Osmišljena kao masivna, perforirana struktura, ona će uključivati Islamski centar i Muzej religiozne harmonije i namenjena je da služi muslimanskoj zajednici, a takođe da služi kao simbol verske tolerancije u gradu sa pravoslavnom i katoličkom zajednicom. Projekat se sagledava voše kao urbana starhitektura - biro BIG je zapravo pobedio drugog starhitektu Zahu Hadid - nego religiozni kompleks.
Islamski centar i Muzej religiozne harmonije u Tirani
Možda je arhitektonska izjava koju ta novo predložena džamija daje, ona koja izaziva čuđenje zajednica. Mnogi projekti u Evropi i SAD-u, kao onaj na donjem Menhetnu, predstavljaju postojeću kongregaciju koja traži da se proširi na novi prostor. Muslimanska zajednica je već bila tamo, ali je naručivanje namensko izgrađene džamije ono što je izazvalo nevolje.
"Džamije su možda jedne od najviše spornih tipova objekata u gradu, izazivajući ponekad žestoke debate po pitanju identiteta, socijalne promene, rase, politike, stila pa i ukusa", kaže Salem o projektima u Velikoj Britaniji.
Islamski centar i Muzej religiozne harmonije u Tirani
Mekoj veruje, da čak i sa promenjenom političkom klimom, da je ovo uzbudljivo vreme za arhitekturu džamija. "Religija je način života ali ne i sami arhitektonski stil", kaže Mekoj. "Kupole i minareti su prelepi arhitektonski simboli, ali oni nisu islamski sami po sebi. Slično načinu na kome Šejkeri (Shakers - verska grupa u Britaniji i SAD-u) koriste svoju veru kao vodiča njihovog načina gradnje, muslimani mogu da izraze unutrašnju lepotu lokalnog vernakularnog nasleđa na jedinstven islamski način."
Linkovi:
- SOM
- University of Kentucky
- McCoy Architects
- School of Architecture - Prairie View A&M University
- KSP Jürgen Engel Architekten
- Makespace Architects
- BIG
Povezani tekstovi sa portala Gradjevinarstvo.rs:
