Države evropske zajednice su, uvođenjem zajedničkog unutrašnjeg tržišta, iz sistema obaveznog proveravanja kvaliteta ili sertifikacije proizvoda prepuštanja u prometna tržište, prešle na nov sistem. Po ovom sistemu proizvođač može sam ili u saradnji sa nezavisnim institucijama da sprovede odgovarajuće postupke utvrđivanja usaglašenosti.
Ključne reči:
- CPD/89/106/EEC
- postupci za sertifikaciju usaglašenosti
- CE oznaka
Izvod
U radu je dati prikaz direktive za konstrukcijske građevinske materijale CPD/89/106/EEC. Direktiva je doneta u cilju obezbeđenja slobodnog protoka proizvoda koji su u skladu sa nivoom zaštite određenom od strane država članica Evropske zajednice. Osnovni princip novog pristupa je ograničenje harmonizacije zakonodavstva samo na bitne zahteve za koje postoji javni interes, na način koji ne ugrožava bezbednost lica, domaćih životinja i imovine, uz ispunjenje i drugih neophodnih zahteva koji se primenjuju na konstrukcijske građevinske materijale i građevinske radove. Objašnjenje način donošenja i primena harmonizovanih standarda i tehničkih dopuštenja. Ukazano je na specifične zakonske obaveze proizvođača, kada je to zahtevano, u pogledu pribavljanja ili izdavanja sertihkata o usaglašenosti kvaliteta proizvoda, deklaracije o usaglašenosti kvaliteta i način označavanja sa CE znakom.
Uvod
Države evropske zajednice su, uvođenjem zajedničkog unutrašnjeg tržišta, iz sistema obaveznog proveravanja kvaliteta ili sertifikacije proizvoda pre puštanja u promet na tržište, prešle na nov sistem. Po ovom sistemu proizvođač može sam ili u saradnji sa nezavisnim institucijama da sprovede odgovarajuće postupke utvrđivanja usaglašenosti. Ovi postupci su različiti za svaku pojedinačnu vrstu proizvoda i određeni su odgovarajućim direktivama.
Direktive novog pristupa donete su u cilju obezbeđenja slobodnog protoka proizvoda, koji su u skladu sa nivoom zaštite određenim od strane članica Evropske Unije. Osnovni princip novog pristupa je ograničenje harmonizacije zakonodavstva na bitne zahteve za koje postoji javni interes. Postupci za utvrđivanje usaglašenosti proizvoda sa bitnim zahtevima, prema direktivama novog pristupa, opisani su modulima globalnog pristupa. Izuzetak je direktiva za građevinske konstrukcijske proizvode 89/106/EEC kod koje se ne primenjuju moduli globalnog pristupa.
Direktiva 89/106EEC
Direktiva saveta 89/106/EEC o usaglašavanju zakona, propisa i odredbi upravnih akata država članica Evropske Unije doneta je 21. decembra 1988. godine sa ciljem da sve članice obezbede uslove da se projektovanje i izvođenje radova u visokogradnji i niskogradnji na njihovoj teritoriji izvodi na način koji ne ugrožava bezbednost lica, domaćih životinja i imovine, uz ispunjenje i drugih zahteva od opšteg interesa, a da se pritom ne snize postojeći opravdani nivoi zaštite u državama članicama.
U smislu ove direktive "građevinski materijal" znači bilo koji materijal koji je proizveden da služi kao materijal prilikom građevinskih radova u visokogradnji i niskogradnji. Države članice Evropske Unije dužne su da omoguće nesmetan plasman ovih građevinskih materijala na svom tržištu samo ako su pogodni za određenu upotrebu i zadovoljavaju bitne zahteve iz poglavlja I člana 3 ove direktive.
Bitni zahtevi
Bitni zahtevi primenljivi na građevinske radove a koji mogu uticati na tehničke karakteristike nekog materijala navedeni su u smislu ciljeva u Aneksu I (CPD) direktive i po pravilu se odnose na predvidive uslove kao što su:
- Mehanička otpornost i stabilnost
- Zaštita u slučaju požara
- Higijena, zdravlje i životna sredina
- Bezbednost korišćenja
- Zaštita od buke
- Ekonomično korišćenje energije i čuvanje toplote
Drugim recima to znači da se projektovanje i izvođenje radova mora sprovesti na takav način:
- da zbog opterećenja prilikom izgradnje ne dođe do:
• pada ćele ili dela izgrađene konstrukcije
• značajnije deformacije u nedozvoljenom stepenu
• oštećenja drugih delova pri izvođenju radova ili uvođenju instalacija ili opreme kao posledica značajnije deformacije konstrukcije pod dejstvom opterećenja
• oštećenja čija je posledica nesrazmerna u odnosu na uzrok - da u slučaju požara:
• konstrukcija koja prenosi opterećenje mora izdržati određen vremenski period
• izbijanje i širenje požara i dima treba da bude lokalno ograničeno
• lica koja borave na tom lokalitetu treba da mogu da napuste taj lokalitet ili da budu spašena na drugi način - da se ne ugrozi higijena ili zdravlje stanovnika ili suseda, a posebno da ne dovede do:
• otpuštanja otrovnih gasova
• prisustva opasnih čestica ili gasova uvazduhu
• emitovanja opasnog zračenja
• zagađivanja ili trovanja vode i zemljišta
• lošeg uklanjanja otpadne vode, dima, čvrstog ili tečnog otpada, pojave vlage u delovima konstrukcije ili na površinama konstrukcije - da ne podrazumeva neprihvatljive rizike od nesrećnih slučajeva pri radu kao što su: klizanje, padanje, opekotine, smrt od strujnog udara, povrede od eksplozije
- da se buka, koju čine stanovnici ili ljudi koji se nalaze u blizini, zadrži na nivou koji neće ugroziti njihovo zdravlje, odmor i rad
- da se postavljanje odgovarajućih grejnih, rashladnih i ventilacionih instalacija mora izvesti tako da potrošnja energije bude mala, pri čemu treba voditi računa o klimatskim uslovima koji vladaju na toj lokaciji
Direktiva CPD (za građevinske proizvode) se od ostalih direktiva razlikuje u nekoliko aspekata:
- Njen cilj je harmonizovanje načina deklarisanja osobina proizvoda, neharmonizovanje nacionalnih građevinskih propisa
- Važni sigurnosni zahtevi se primenjuju na proizvode kada se oni nalaze u sklopu završene zgrade, ne na proizvode kao takve. Istovremeno, to pretpostavlja da se proizvodi koriste na način koji je propisao proizvođač, a to je odgovornost građevinara
- Proizvodi mogu biti označeni CE znakom kada se pokaže da su u saglasnosti sa odgovarajućim tehničkim specifikacijama u obliku harmonizovanih evropskih standarda (hEN) ili sa Evropskim odredbama za tehnički prijem (ETA). Nije potrebna usaglašenost sa Direktivom kao takvom, nego sa standardima i odobrenjima specifkovanim u okviru njih CE označavanje dobija zeleno svetio u svim zemljama EU.
CE oznaka znači da proizvod može da se isporučuje u sve zemlje EZ. Stavljajući CE oznaku na proizvod proizvođač objavljuje da je u saglasnosti sa svim zahtevima određene direktive i da poseduje propisane osobine. Ako se na proizvode primenjuje više od jedne direktive – poput vrata na električni pogon koja moraju zadovoljavati zahteve EMC direktive, direktive o mašinama i direktive o električnoj sigurnosti – CE znak sa tih proizvoda mora označavati usaglašenost sa zahtevima svih pri-menjenih direktiva. Zbog mogućih razlika uslovljenih geografskim ili klimatskim položajem ili načinom života, član 3 direktive, stav 2 dopušta uvođenje klase dokumenata u vezi sa svakim neophodnim zahtevom kako bi se obezbedili različiti nivoi zaštite na nacionalnom, regionalnom ili lokalnom nivou.Ti neophodni zahtevi se konkretizuju u formi priloga uz direktivu i njima se uspostavljaju veze između neophodnih zahteva iz stava 1 i zadataka za izradu smernica za Evropsko tehničko odobrenje ili poznavanje drugih tehničkih specifikacija u smislu člana 4 i 5 direktive.
Harmonizovani standardi i tehnička odobrenja se u smislu ove direktive pominju kao "tehničke specifikacije".
Harmonizovani standardi i tehnička odobrenja
Harmonizovani standardi
Prema direktivi 89/106/EEC harmonizovani standard je: standard, odnosno tehnička specifikacija, usvojen od strane Evropskog komiteta za standardizaciju (CEN) ili Evropskog komiteta za elektrotehničku standardizaciju (CENELEK) kao priznatih nadležnih tela i razvijen na zahtev odnosno po mandatu Evropske komsije, objavljen u Službenom listu evropske unije, koji je objavljen kao nacionalni standard (bez ikakvih izmena) od strane Nacionalnih organizacija zemalja članica Evropske Unije.
Države članice Evropske Unije smatraće da su građevinski materijali pogodni za nameravano korišćenje, pod uslovom da su građevinski radovi pravilno projektovani i izvedeni, ako materijali nose oznaku CE. CE znak nije znak ni porekla niti znak kvaliteta. On ukazuje da su materijali u saglasnosti ili sa domaćim standardima koji su harmonizovani/ usaglašeni sa EN ili sa evropskim tehničkim odobrenjem, pripravljenim po proceduri iz Poglavlja III ili u skladu sa domaćim tehničkim specifikacijama gde ne postoji harmonizovana tehnička specifikacija. Podaci o ovoj nacionalnoj specifikaciji su pripremljeni po proceduri iz člana 5 stava 2 ove direktive.
Harmonizovani standardi se razlikuju u odnosu na EN standarde, pre svega u stepenu obaveze koje imaju zemlje članice EU u odnosu na njihovo objavljivanje i povlačenje svih neusaglašenih standarda.
Tehničko odobrenje
Tehničko odobrenje je povoljna ocena pogodnosti nekog materijala za nameravano korišćenje na osnovu dokaza da ispunjava neophodne zahteve u odnosu na planirane građevinske radove u kojima će se materijal koristiti. Evropsko tehničko odobrenje se može izdati za:
- Materijal za koji ne postoji harmo-nizovan/usaglašen standard, EN standard, ni priznati domaći standard, odnosno kada Komisija nakon sprovedenih konsultacija sa Komisijom iz člana 19 CPD direktive smatra da standard ne bi mogao da se izradi u kratkom vremenskom periodu ili bar ne u bliskoj budućnosti, ili
- Kada se materijal značajno razlikuje od usaglešenih ili priznatih domaćih standarda.
Evropsko tehničko odobrenje zasniva se na ispitivanjima, proveri i oceni na osnovu priloga pomenutih u članu 3 stava 3 CPD direktive i smernica pomenutih u članu 11 koje se odnose na dati materijal. Evropsko tehničko odobrenje za neki materijal daje se u nekoj zemlji članici EU po proceduri utvrđenoj u Aneksu II na zahtev proizvođača ili njegovog zastupnika nastanjenog u EU. Evropsko tehničko odobrenje izdaje se na osnovu smernica za određeni materijal ili grupu materijala. Smernice utvrđuju organizacije zadužene za izdavanje tehničkih odobrenja koje odredi zemlja članica EU, na osnovu zadataka dobijenih od evropske Komsije iz člana 19 CPD direktive.
Smernice za tehničko odobrenje sadrže:
- spisak relevantnih priloga iz člana 3 stav 3 direktive
- posebne zahteve za materijal koji su u skladu sa neophodnim zahtevima iz člana 3
stav 1 CPD direktive - procedure ispitivanja
- metode procene i ocene rezultata ispitivanja
- postupke inspekcije i ocene usaglašenosti koje moraju biti u skladu sa članovima 12,13 i
15 CPD direktive - period važenja evropskog tehničkog odobrenja
Smernice za tehničko odobrenje, po obavljenim konsultacijama sa Komitetom iz člana 19 CPD direktive, država članica objavljuje u svom službenom listu na svom ili engleskom jeziku, obično sa rokom važenja od 5 godina. Ovaj rok može biti produžen.
Prilozi (dokumenti za tumačenje)
Prilozi ili dokumenti za tumačenje koji se odnose na CPD direktivu nastaju na osnovu konsultacija sa Komitetom za građevinarstvo iz člana 19 direktive. Komisija daje uputstva tehničkim komitetima u čijem radu učestvuju predstavnici država članica, za izradu priloga iz člana 3 stav 3 CPD direktive.
Prilozi:
- su dati u određenom obliku sa usaglašenom terminologijom i navođenjem klasa ili
nivoa za svaki zahtev gdeje to u sagalsnosti sa najnovijim naučnim i tehničkim
saznanjima - sadrže metode za korelaciju tih klasa ili nivoa sa tehničkim specifikacijama navedenim
u članu 4 CPD direktive, npr. metode za izračunavanje i dokazivanje, uputstva za
projektovanje, itd. - služe kao referenca za utvrđivanje harmonizovanih standarda i smernica za tehnička
odobrenja i priznavanje domaćih tehničkih specifikacija u skladu sa članom 4 stav 3
CPD direktive
Prilozi (dokumenti za tumačenje) se objavljuju u seriji "G"službenog lista EU.
Sertifikat (isprava) o usaglašenosti
Proizvođač ili njegov zastupnik nastanjen na teritoriji EU odgovoran jeza sertifikat (ispravu) kojim se potvrđuje da su materijali usaglašeni sa zahtevima za tehničku specifikaciju u smislu člana 4 CPD direktive. Usaglašenost se utvrđuje ispitivanjem ili pružanjem drugih dokaza na osnovu tehničkih specifikacija
- metoda za kontrolu usaglašenosti, u skladu sa Aneksom III CPD direktive.
Sertifikat o usaglašenosti je pouzdana tvrdnja da:
- proizvođač ima uveden sistem kvaliteta i fabričku proizvodnu kontrolu u cilju osiguranja
uklađenosti proizvodnje sa odgovarajućim tehničkim specifikacijama, ili - je pored sistema kontrole proizvodnje u fabrici i telo ovlašćeno za sertifikaciju, uključeno
u ocenu i nadzor nad kontrolom proizvodnje i kvaliteta samog materijala
Ovlašćeno telo može biti akreditovana laboratorija, kontrolno telo ili sertifikaciono telo.
Izbor procedura u smislu napred iznetog za dati materijal ili grupu sličnih materijala bliže određuje Komisija u zavisnosti od:
- značaja i uticaja materijala na neophodne zahteve, a posebno onih koji se tiču zdravlja i bezbednosti,
- prirode materijala,
- mogućnost promene karakteristika materijala u eksploataciji i uticaja tih promena na njegovu upotrebnu vrednost i
- podložnost materijala oštećenjima u toku proizvodnje
Ove procedure su date za svaku grupu građevinskih konstrukcijskih proizvoda pod nazivom AOC System, odnosno kao jedan od sistema (1,1 +, 2,2+, 3 i 4) za utvrđivanje usaglašenosti kvaliteta konstrukcijskih građevinskih proizvoda sa harmonizovanim usaglašenim tehničkim specifikacijama.
U skladu sa Aneksom III CPD direktive proizvođač ili njegov zastupnik nastanjen na teritoriji EU sastavlja deklaraciju o usaglašenosti izdatih od FPC ili to čini na osnovu sertifikata o usaglašenosti koji se odnosi na sistem kontrole proizvodnje i nadzora ili na sam materijal, a koji je izdat od strane ovlašćenog lica. Proizvođač ili njegov zastupnik nastanjen na teritoriji EU ima pravo da stavi oznaku CE na materijal, ambalažu ili na prateću dokumentaciju, samo u slučaju ako ima sertifikat ispravu o usaglašenosti, iako je za tu grupu proizvoda sertifikat/izjava o usaglašenosti predviđena.
Sertifikati, koji su sastavni deo postupaka u globalnom pristupu ne smeju se izdavati za proizvode za koje takav sertifikat nije predviđen. Međutim, na zahtev proizvođača, na dobrovoljnoj osnovi, mogu, izdati potvrdu ili svedočanstvo o usaglašenosti (Attestation of conformitv) koji može proizvođaču biti od koristi.Takav dokument nije, zakonskim propisima, obavezan dokument koji mora posedovati proizvođač.
Ostale stavke u vezi direktive 89/106/EEC i harmonizovanih standarda
Do danas je objavljeno oko 245 harmonizovanih standarda u skladu sa direktivom 89/106/EEC za građevinske materijale i taj broj se stalno povećava. Oko 75 % objavljenih harmonizovanih standarda je iz grupe "aktivnih" protivpožarnih sistema.
Harmonizovani standardi u oblasti direktiva "novog pristupa"zadržavaju status dobrovoljne primene. U slučaju da se za njih ne odluči prilikom plasmana na tržište EU mora na neki drugi način dokazati usaglašenost svojih proizvoda sa bitnim zahtevima, na primer na osnovu tehničkih specifikacija. Pri tome ne treba zaboraviti da je obaveza zemlje članice EU, da u slučaju kada ustanovi da materijal deklarisan kao materijal u saglasnosti sa odredbama člana 2 i 3, da preduzme odgovarajuće mere da se taj materijal povuče sa tržišta, zabrani njegovo plasiranje i ograniči slobodno kretanje. Takođe, kupac može na osnovu komercijalnih ili poslovnih odnosa postavljati i dodatne zahteve koji nisu sadržani u harmonizovanim standardima. Ovi zahtevi su predmet odgovora prodavca i kupca. Oznaka CE je zakonom propisana samo za proizvođače za koje se takvo označavanje traži. Samo ova oznaka, a ne i druge oznake je pod tržišnim nadzorom CE.
Odgovornost proizvođača
CE znak je odgovornost strane koja prodaje proizvod, stoje obično proizvođač. Uz to, deklaracija o usaglašenosti mora uvek biti dostupna na uvid radi provere i slanja kupcima i vlastima. Ona mora sadržati detalje:
- osobinama proizvoda
- nameni proizvoda
- nazivu i adresi proizvođača
- nazivu proizvoda
- identifikaciji izveštaja o testiranju ili sertifikata na kojima se deklaracija bazira
- akreditovanom telu čije su usluge korišćene
Zaključak
Proizvođače, naučne i stručne organizacije kao i državne organe očekuje veoma naporan i zahtevan posao usvajanja direktiva novog i globalnog pristupa, implementacije harmonizovanih standarda, mernih metoda i postupaka. To između ostalog, podrazumeva izdvajanje značajnih sredstava za nabavku ispitne opreme, obuku i školovanje kadrova, formiranje ovlašćenih sertifikacionih i kontrolnih tela i laboratorija kao i uspostavljanje kompletne infrastrukture sistema kvaliteta na nivou Srbije, pre pristupanja EU.
Proizvođači građevinskih materijala će morati da usklade karakteristike kvaliteta svojih proizvoda sa harmonizovanim standardima, a građevinska operativa svoje radove sa bitnim zahtevima iz direktive CPD 89/106EEC.
Na osnovu zahteva u eksploataciji (u pogledu mehaničke stabilnosti, tehničkih zahteva, aukustičnih zahteva i očekivane trajnosti, proizvođači će morati pored deklaracije o usaglašenosti da daju i opis o primeni svojih proizvoda na određenim mestima u objektima visokogradnje i niskogradnje (osim izjave o usaglašenosti). Prihvatanje novih harmonizovanih standarda za građevinske materijale i građevinsku industriju uopšte, je preduslov da domaći proizvođači podignu stepen organizovanosti proizvodnje i kvalitet svojih usluga proizvoda na nivo koji se zahteva u EC.
Na taj način se ostvaruju i neophodni preduslovi za veća strana ulaganja kod nas i plasman naših proizvoda na okolna tržišta.
