Pod skelama u građevinarstvu najčešće se podrazumevaju privremene konstrukcije koje služe za pristup svim delovima objekta u izgradnji, rekonstrukciji ili restauraciji. Međutim, skele se koriste i kao dopuna oplatnim sistemima gde imaju zadatak preuzimanja opterećenja koje najkraćim putem treba da prenesu na čvrste oslonce.
Opterećenja koje skele preuzimaju na sebe jesu sopstvena težina nedovršene konstrukcije ili delova objekta, kao i težine pokretnog i slučajnog opterećenja. Njihov zadatak je da sve ove sile prenesu na tlo, druge konstrukcije ili očvrsle delove konstrukcije koja je u izgradnji...
Skele (foto: wwww.pixabay.com)
Osnovni delovi skelskih sistema su:
- štapovi (vertikalni za prenos opterećenja, i horizontalni za povezivanje sistema na koje će se zatim oslanjati i pristupne staze, dok kosi štapovi služe za prenos opterećenja i ukrućivanje)
- ramovi (za vertikalno postavljanje, ubrzavaju montažu i ukrućuju skelu)
- elementi za spajanje i nastavljanje (moraju biti rešeni pouzdano, jednostavno i praktično kako bi i čitav skelski sistem ispunjavao sve uslove bezbednosti, kao i da bi radovi na postavci i demontaži skele bili brzi i bezbedni)
- elementi za regulaciju imaju zadatak da dimenzije i oblik skele prilagode svakom željenom obliku i položaju
- oslonačke papuče služe da vertikalne štapove skele drže na mestu (da spreče klizna pomeranja po x i y osi kada je skela na tvrdoj podlozi, ili da zaustave pomeranje po z osi, odn. potonuće skele, na manje čvrstoj tački oslonca)
- toranj ili jaram je osnovni element svake skele – sastoji se od dve paralelne površi sistema štapova, povezanih u prostoru.
Vrste i podele skela
Klasične skele se prave od drvenih oblica, tesane građe i pripadajućih sredstava veza (ekseri i vijci), nastavljanja (drveni obrazi, gvozdeni okovi), oslanjanja (drvene grede – jastuci) i regulacije (drveni klinovi).
Savremene skele se uglavnom sastoje od čeličnih cevi (laka skela – Ø48,3mm-80mm; teška skela – Ø80mm-200mm), sa specijalnim spojnicama na vijke (ortogonalne i obrtne), trnovima za podužno nastavljanje, oslonačkim papučama i glavama, regulatorima dužine sa rupicama i trnovima, ili regulatorima sa navojem. Takođe, osnovnu konstrukciju mogu činiti i ramovi uz koje idu isti prateći elementi.
Prema nameni i nosivosti razlikujemo lake (fasadne, radne, zaštitne...) i teške (nosive skele za horizontalne, kose i lučne konstrukcije visokogradnje i inženjerske konstrukcije, mostove, grede, ploče).
Prema statičkom sistemu skele delimo na sisteme štapova sa delimično uklještenim vezama i sisteme ramova sa delimično uklještenim i zglobnim vezama (one danas preuzimaju primat kao veći garanti bezbednosti).
Pokretne skele se primenjuju u onim slučajevima kada je vremenski interval izvođenja radova kratak, ili kad nije neophodno baratati sa velikim opterećenjima (prilikom montaže plafona, lakih konstruktivnih elemenata, instalacija, kao i dekorisanja prostora, molersko-farbarskih radova, itd). One se sastoje od radne platforme i podizne konstrukcije (hiraulični kran, makaze...), sa sopstvenim točkovima ili mogu biti postavljene na kamione. Ovakav način je pogodan za sve vrste pristupa (ne oduzima vreme i prostor neophodan za velike skelske sisteme), naročito u urbanim sredinama kada postoji rizik za prolaznike, a visoki su kriterijumi za dodelu svih vrsta dozvola.
Skele (foto: wwww.pixabay.com)
Redosled rada
Izrada temelja za skelu vrši se na bazi detaljne analize opterećenja, rade se kvalitetni temelji (najčešće od betona), i osigurava se čvrsta veza stubova skele sa temeljima putem podložne ploče (stope) i ankera. Pristupa se montaži stubova, sa istovremenim povezivanjem horizontala i dijagonala, pri tome se spojnice (vijci) pritežu do pola. Zavisno od visine skele, vrši se ankerisanje žičanim zategama za tlo ili ankerima za objekat, montaža regulatora visine i viljuški za prihvatanje konstrukcije (objekta ili oplate), fiksiranje gornjeg kraja skele za objekat (oplatu), regulacija visine, uz istovremeno dotezanje vijaka do kraja.
Prilikom demontaže najpre se vrši popuštanje vijaka, zatim se (odozgo nadole) demontiraju pojedini elementi skele, vrši se pregled elemenata skele, pojedini se šalju na eventualnu opravku, obavlja se čišćenje, premazivanje antikorozivnom zaštitom, bojenje, podmazivanje i na kraju – skladištenje.
Projekat skele mora postojati, i treba da sadrži: statički račun, dispozicija (izgled skele), proprečni preseci (prikaz svih karakterističnih mesta), osnova skele, detalji veza i osiguranja, specifikacija materijala oblikovanje, proračun i dimenzioniranje temelja skele, tehnički opis. Prilikom postavljanja skele treba znati, i voditi računa, o nekoliko stavki:
- svaka figura koja formira skelu mora biti nedeformabilna – u obliku trougla
- svaki čvor u skeli mora biti osiguran – sprečena pomeranja u sva tri ortogonalna pravca: x, y i z
- temelji skele moraju biti potpuno stabilni (bez sleganja) i da imaju potrebnu nosivost
- udari na štapove izvan zone čvorova moraju biti sprečeni (vrlo su osetljivi jer dolazi do kombinacije normalnih i sila savijanja).
Veoma je značajno da se uzmu u obzir sva vertikalna opterećenja: vlastita težina skele, težina oplate i konstrukcije, pokretno opterećenje (radnici, materijal, alat, mašine, pomoćna sredstva), slučajno opterećenje (vetar), slučaj većeg nagomilavanja materijala, dinamički udar....
Skela (kao i oplata) mora biti osigurana (ankerisana) od odizanja vetrom ili od prevrtanja, u slučaju bočnog udara vetra. Kod proračuna, pritisak vetra se uzima za celu površinu figure formirane skelom, uključujući i površinu oplate i konstrukcije u ravni te figure.
Negrađevinske skele: zaštitne skele (od pada), zaštitni krovovi, panoi i oglasi, jarboli, tribine i sl. Svaki od navedenih slučajeva ima svoja pravila prilikom postavljanja i upotrebe i trebalo bi ga ponaosob analizirati.
Skele (foto: wwww.pixabay.com)
Kontrolne i sigurnosne mere prilikom postavljanja skela
Prilikom postavljanja sistema skela treba obratiti pažnju na:
- pregled stanja i kvaliteta elemenata za skelu pre upotrebe
- kontrolu temelja, vertikalnosti/horizontalnosti svakog štapa/stuba
- kontrolu zatezanja vijaka
- kontrolu ponašanja skele u fazi nanošenja opterećenja
- kontrolu popuštanja skele – prema planu popuštanja i demontaže
- sigurnost radnika
- obaveznu ogradu (kod radnih skela).
Svi sistemi oplata i skela koje smo naveli u ovom tekstu dostupni su i na našem tržištu preko više specijalizovanih firmi koje možete naći na ovoj strani.
